Według prof. Glapińskiego, prezesa NBP „w oczy zagląda nam groźba deflacji” (8 kwietnia 2020). Premier Morawiecki z kolei przestrzega, że „zjawiska, które będą nam w najbliższym czasie groziły, to są zjawiska deflacyjne” (22 kwietnia 2020). W tych ostrzeżeniach ukryte są co najmniej trzy fałsze.
Po pierwsze, póki co mamy w Polsce inflację. Łupi ona oszczędzających od 2017 roku. Od wtedy przewyższa oprocentowanie depozytów. Od początku br. przebija nie tylko cel inflacyjny NBP (2,5%), ale nawet górną granicę dopuszczalnych odchyleń od celu (3,5%). Jest najwyższa w Unii Europejskiej. W marcu ponad trzykrotnie przekraczała średnią dla UE.
W nadchodzących miesiącach powinna ona co prawda spadać na skutek załamania cen paliw na światowych rynkach, którego głębokość nie ma precedensu, obniżek cen w sektorach najbardziej dotkniętych przez pandemię i mrożenie gospodarki (linie lotnicze, turystyka i rekreacja, gastronomia, branża odzieżowa), generalnego słabnięcia popytu oraz dużej niepewności co do skali i uporczywości tego osłabienia, zniechęcającej firmy do dalszego podnoszenia cen. Czynniki te przeważą nad skutkami suszy, która będzie podtrzymywać wysokie ceny żywności. Jednak tempo hamowania inflacji będzie w dużym stopniu zależeć od tego, co stanie się z kursem złotego. Już jest on słaby, a działania banku centralnego i rządu grożą jego dalszym osłabieniem (wrócę do tego na koniec). Średnia z dostępnych na tę chwilę prognoz inflacji w Polsce wynosi 3,0% w br. i 2,4% w 2021. Dopóki jednak nie spadnie w okolice zera, będzie zjadać realną wartość oszczędności, których oprocentowanie po zredukowaniu stóp przez NBP, jest właśnie bliskie zera.
Tu docieramy do drugiego fałszu. Deflacja byłaby groźna, gdyby poprzedził ją silny wzrost zadłużenia gospodarstw domowych i firm, i gdyby była głęboka. Za złą deflację zawsze i wszędzie odpowiadało gorączkowe spłacanie nadmiernego zadłużenia, mające na celu zatrzymanie wzrostu jego realnej wartości na skutek spadku cen. Jego spłaty zastępowały zakupy, co pogłębiało spadek cen, który z kolei podnosił realną wartość zadłużenia i zmuszał dłużników do przeznaczania na jego spłatę jeszcze większej części dochodów. Ale Polacy nie są silnie zadłużeni, a głębokiej deflacji nie widziano nigdzie na świecie od lat trzydziestych XX wieku i nigdzie nie zanosi się na taką deflację. W br. spadek cen jest oczekiwany w czterech krajach na świecie. Najgłębszy ma być w Szwajcarii i wynieść … 0,5%. W Polsce w 2015 roku deflacja była dwa razy głębsza i był to dobry czas dla naszej gospodarki. Na marginesie, kiedy spadek cen był u nas najsilniejszy (w lutym 2015 roku – wyniósł wtedy 1,6%), zaledwie 4% ankietowanych w ogóle go dostrzegło, mimo że trwał on już od 8 miesięcy. Tylko 1% zadeklarował wtedy, że spodziewa się dalszego spadku cen. To pokazuje jaką bzdurą są twierdzenia, że pod wpływem deflacji ludzie odkładaliby zakupy, co osłabiłoby łączny popyt. Płytka deflacja nie rodzi kosztów, podobnie jak niska inflacja. W odróżnieniu od tej ostatniej ma nawet zaletę, że podnosi realną wartość odpisów amortyzacyjnych, co sprzyja inwestowaniu, a oszczędzającym zapewnia dochód zwolniony z podatku Belki.
I wreszcie trzeci, najpoważniejszy fałsz ukryty w ostrzeżeniach przed deflacją. Prezes banku centralnego i premier straszą nią, a jednocześnie podejmują działania, które grożą inflacją. W ciągu zaledwie dwóch tygodni rząd sprzedał państwowym bankom, omijając rynek, obligacje na sumę 78 mld zł, tj. odpowiadającą ponad 3% PKB. Lwią część z nich już odkupił NBP, a resztę zapewne wkrótce odkupi. W ten sposób depcze się konstytucyjny zakaz pokrywania deficytu budżetu przez bank centralny. Wkraczając na obszary zarezerwowane dla polityki, NBP oddał swoją niezależność w partyjne ręce. Od tej pory kluczowym kryterium przy wyborze prezesa NBP i członków RPP może stać się gotowość do tego rodzaju procederu.
Teraz nie wywoła on skoku inflacji, bo zduszą go banki. Kiedy ta masa pieniądza do nich trafi, nie puszczą jej dalej w ruch, tylko zwiększą swoje płynne rezerwy. Ale mina pod stabilność cen została podłożona.
Na razie główny koszt skupowania obligacji przez NBP spada na zadłużonych w walutach obcych, bo sama jego zapowiedź uruchomiła wyprzedaż walut z naszego regionu. Bank centralny i rząd zafundowali im to, co odczuliby zadłużeni w złotych, gdyby wystąpiła głęboka deflacja, przed którą ostrzegają, choć nam ona nie grozi.
Kontakt do autora:
dr hab. Andrzej Rzońca
Były Przewodniczący Towarzystwa Ekonomistów Polskich, członek TEP
Były Członek Rady Polityki Pieniężnej
Profesor w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie
e-mail: andrzej.rzonca@gmail.com
Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) krzewi wiedzę ekonomiczną i wyjaśnia zjawiska gospodarcze współczesnego świata, propagując poszanowanie własności prywatnej, wolną konkurencję oraz wolność gospodarczą, jako warunki rozwoju Polski. Zrzesza praktyków biznesu i teoretyków różnych dziedzin nauk ekonomicznych.