Wnioski po seminarium, które odbyło się w dniu 27 kwietnia 2023 r.
Informacja o seminarium
Seminarium odbyło się w ramach cyklu seminariów pt. Współczesna wiedza na temat polityki stabilizacyjnej: konsensus, alternatywne podejścia i białe plamy na kanwie książki: „A Monetary and Fiscal History of the United States, 1961-2021” by Alan S. Blinder.
Organizatorem cyklu jest Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) we współpracy z Katedrą Międzynarodowych Studiów Porównawczych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
Seminarium w dniu 27 kwietnia 2023 r. prowadził Jarosław Janecki (przewodniczący Rady TEP, wykładowca SGH). Wystąpienia wstępne przedstawili: Ignacy Morawski (założyciel ośrodka analitycznego SpotData, główny ekonomista „Pulsu Biznesu”), Ernest Pytlarczyk (główny ekonomista Banku Pekao S.A.) i Andrzej Rzońca (prof. SGH, kierownik Katedry Międzynarodowych Studiów Porównawczych SGH, b. członek Rady Polityki Pieniężnej, b. przewodniczący Rady TEP). W dyskusji zabrali glos: prof. Witold Orłowski (Akademia Vistula i Politechnika Warszawska, b. doradca ekonomiczny Prezydenta RP), dr Bogusław Grabowski (b. członek RPP),
prof. Michał Brzoza-Brzezina (SGH i NBP), Kamil Sobolewski (główny ekonomista Pracodawców RP), Kamil Kamiński (dyrektor ds. doradztwa strategicznego w BGK), dr Michał Gradzewicz (SGH, Katedra Ekonomii I), Jerzy Pruski (b. wiceprezes NBP, b. członek RPP), prof. Andrzej Kondratowicz (Uniwersytet SWPS),
Nagranie z seminarium zostanie udostępnione na stronie TEP.
Wnioski
Niniejsza notatka przedstawia autorskie wnioski z seminarium, z uwzględnieniem wypowiedzi w dyskusjach kuluarowych oraz rozmów po seminarium między autorami notatki.
1. Szok podażowy, który jest obiektem naszego zainteresowania i jego skutki
Istnieje wiele rodzajów szoków podażowych. W niniejszej notatce zawężamy naszą uwagę do przypadku negatywnego szoku podażowego, czyli nagłego obniżenia zdolności podażowych gospodarki. Przykładem takiego szoku jest ograniczenie dostępności surowców, co podnosi ich ceny. Najbardziej znane przypadki takiego szoku to podwyżki cen ropy naftowej po decyzjach międzynarodowego kartelu OPEC o ograniczenie produkcji w latach 1973, a później w roku 1979, wzrost cen ropy naftowej po inwazji Iraku na Kuwejt w 1990 r. , a także wzrost cen gazu i ropy po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r.
Gdyby wszystkie ceny w gospodarce były doskonale elastyczne, to wzrost cen surowców nie powinien spowodować podniesienia poziomu cen w gospodarce, lecz jedynie zmianę cen relatywnych, czyli struktury cen: wzrost cen surowców i produktów w największym stopniu uzależnionych od cen sen surowców powinien spowodować spadek popytu na część innych produktów i usług, a w konsekwencji obniżenie ich cen. Ceny wielu produktów i usług nie są
Strona 1 z 4
jednak w pełni elastyczne i z trudnością dostosowują się w dół. W takich przypadkach spadek popytu powoduje w pierwszej kolejności spadek produkcji, a nie spadek cen jednostkowych. Stąd wzrost skokowy cen surowców powoduje zwykle wzrost ogólnego poziomu cen, czyli wzrost wskaźnika inflacji. W odpowiedzi na wzrost poziomu cen w gospodarce, pracownicy żądają podwyżek wynagrodzeń, a jeśli mają odpowiednią siłę przetargową, to podwyżki te otrzymują, co z kolei może przełożyć się na kolejną rundę podwyżek.
Zatem w praktyce negatywny szok podażowy może spowodować spowolnienie gospodarki (lub wręcz recesję), a jednocześnie długotrwały wzrost inflacji.
2. Dylemat, przed którym stoi bank centralny
W przypadku takiego szoku, bank centralny stoi wobec dylematu: czy podnieść stopy procentowe dla przeciwdziałania z inflacji, czy obniżyć je w celu zwalczania recesji, a może nie robić nic?
Bank centralny nie jest w praktyce w stanie ochronić gospodarki przed skutkami szoku podażowego. W tej sytuacji powinien przede wszystkim starać się postępować tak, aby przez własne działania lub zaniechania nie spowodować zaostrzenia wstrząsu jaki przechodzi gospodarka. Takie zaostrzenie wstrząsu może nastąpić przede wszystkim w dwóch przypadkach:
| Przypadki, gdy działania lub zaniechania banku centralnego w odpowiedzi na szok podażowy prowadzą do zaostrzenia wstrząsu jaki przechodzi gospodarka | |
| Przypadek 1 | Gdy dążenie banku centralnego do przeciwdziałania recesji zaowocuje wzrostem inflacji, czego efektem będzie długotrwała podwyższona inflacja powodująca erozję warunków dla działalności gospodarczej lub konieczność drastycznego zaostrzenia polityki pieniężnej dla obniżenia inflacji. |
| Przypadek 2 | Gdy zbyt energiczne próby przeciwdziałania inflacji przyczynią się do załamania aktywności gospodarczej. |
Uzasadnieniem dla dążenia do uniknięcia zaostrzenia wstrząsu są doświadczenia międzynarodowe wskazujące, że ujemne wstrząsy, których źródłem jest kryzys lub konieczność silnego zaostrzenia polityki pieniężnej, trwale obniżają długofalowy poziom GDP kraju.
3. Różnica między teorią i praktyką w definiowaniu zmiany w polityce pieniężnej
W teorii ekonomii, gdy mowa o zmianie w polityce pieniężnej, rozumie się przez to zmianę realnej stopy procentowej tj. różnicy między nominalną stopą procentową a inflacją (obserwowaną lub oczekiwaną). W praktyce zarówno bank centralny jak i komentatorzy jego polityki, gdy mówią o zmianach w polityce pieniężnej skupiają się na nominalnej stopie procentowej. Ta różnice w definiowaniu zmiany jest źródłem poważnych nieporozumień i nieświadomego dla wielu obserwatorów faktycznego rozluźnienia polityki pieniężnej w przypadku szoku podażowego. Jeśli bowiem rośnie inflacja, a stopy procentowe pozostają bez zmian lub ich nominalny wzrost jest mniejszy niż nominalny przyrost inflacji, to obserwatorzy widzą brak zmian w polityce pieniężnej lub jej zaostrzenie, podczas, gdy zgodnie z teorią ekonomii mamy do czynienia z rozluźnieniem (o ile wzrostowi inflacji towarzyszy wzrost oczekiwań inflacyjnych).
4. Nie ma jednolitego schematu reakcji banku centralnego
Ekonomiści są zgodni, że nie ma jednolitego schematu reakcji banku centralnego na szok podażowy. Teoretycznie, reakcja ta powinna zależeć od wielu czynników, w szczególności od takich jak:
a) W jakim stopniu szok podażowy wpływa na obniżenie dochodu potencjalnego (Jeśli bank centralny będzie chciał utrzymać PKB i bezrobocie na starej ścieżce, nie korygując oceny
Strona 2 z 4
gospodarki o efekty wstrząsu podażowego, może wygenerować nadmierny popyt prowadzący do rozwoju inflacji).
b) Jakie efekty popytowe współwystępują z szokiem podażowym (Jeżeli szok podażowy spowoduje również spadek popytu, to zmniejszy się potrzeba interwencji polityki pieniężnej dla przywrócenia równowagi między popytem i podażą. Możliwa jest sytuacja, że destrukcja popytu wywołana szokiem będzie większa niż wielkość samego szoku podażowego i wówczas celowe może okazać się rozluźnienie polityki pieniężnej).
c) Jak szok podażowy zmienił oczekiwania inflacyjne (Wzrost oczekiwań inflacyjnych jest czynnikiem, który powinien skłaniać bank centralny do podwyżki stóp procentowych). d) Jak zachowuje się polityka fiskalna (Przy ekspansywnej polityce fiskalnej ryzyko inflacji
jest wyższe, co powinno słaniać bank centralny do utrzymywania stóp procentowych na wyższym poziomie. Natomiast przy restrykcyjnej polityce fiskalnej bank centralny może utrzymywać stopy na niższym poziomie).
e) Czy szok podażowy jest przejściowy (tzn., że po chwilowym wzroście ceny surowców szybko wracają do punktu wyjścia), czy trwały.
Problem w tym, że nie ma skutecznych, jednoznacznych metod identyfikacji i pomiaru czynników wymienionych zwłaszcza w punktach a), b) i c) w czasie rzeczywistym, a nawet ex post jest to bardzo problematyczne. Różne metody pomiaru wstrząsów podażowych przynoszą często wyniki istotnie różne co do rozmiarów, a nawet co do znaku. Podobne kłopoty występują w szacowaniu dochodu potencjalnego (i luki popytowej), a także w badaniu oczekiwań inflacyjnych.
5. Próby formułowania generalnych wskazówek
Niektórzy ekonomiści starają się formułować możliwie proste generalne reguły:
1) Alan Blinder, w swoje książce, sugeruje, że jeśli szok podażowy nie jest przejściowy, to bank centralny powinien zacieśnić politykę pieniężną, jeżeli nie chce narazić gospodarki na długi okres utrzymywania się chronicznie wysokiej inflacji. Choć reakcja banku centralnego zależy od trwałości szoku – im bardziej jest on trwały, tym większe przełożenie na trwałą inflację i prawdopodobnie większa potrzeba reakcji banku centralnego w celu dostosowania popytu do zmieniających się warunków podażowych.
2) Andrzej Rzońca, w swojej prezentacji na seminarium, zaproponował, aby bank centralny kierował się prostą zasadą, że zawsze (poza sytuacją kryzysu, który jednoznacznie wywołuje silny ujemny wstrząs popytowy), w odpowiedzi na wzrost inflacji powyżej celu inflacyjnego podnosi stopy procentowe.
Stosowanie generalnej reguły podnoszenia stóp procentowych w odpowiedzi na wzrost inflacji, w przypadku szoku podażowego, byłoby właściwe w przypadku oceny, że najważniejsze zadanie banku centralnego w takich warunkach, to niedopuszczenie do sytuacji, w której nastąpi nadmierny wzrost inflacji (por. przypadek 1 omówiony w tabeli powyżej), natomiast ryzyko, że bank centralny swoimi działaniami pogłębi załamanie gospodarki (por. przypadek 2), jest w praktyce niewielkie. Taka ocena wydawać się może uzasadniona w związku ze wspomnianym wyżej ryzykiem nie w pełni świadomego rozluźnienia polityki pieniężnej w wyniku różnicy między teorią i praktyką w definiowaniu zmiany w tej polityce. Taka ocena wydawać się też może generalnie zgodna z doświadczeniem szoków podażowych opisywanych w książce Blindera (a także szoku podażowego po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r.).
Nie należy jednak lekceważyć ryzyka wystąpienia sytuacji, że zbyt energiczne próby przeciwdziałania inflacji w przypadku szoku podażowego przyczynią się do głębokiego załamania aktywności gospodarczej (przypadek 2 w tabeli powyżej). Gdyby decydenci
Strona 3 z 4
kształtujący politykę monetarną uznali, że ryzyka tego nie należy się w praktyce obawiać, to wzrosłoby prawdopodobieństwo, że przy jakimś przyszłym szoku podażowym ryzyko to się zmaterializuje.
3) Niektórzy ekonomiści twierdzą, że bank centralny nie powinien reagować na szok podażowy, chyba że pojawią się widoczne dowody, że zaczęła się druga runda inflacji stymulowanej przez wzrost płac (pogląd wyrażony w jednej z wypowiedzi w dyskusji w kuluarach seminarium).
Ten pogląd można uzasadniać następująco: W przypadku szoku podażowego bank centralny nie ma danych by wiedzieć w czasie rzeczywistym, czy należy rozluźnić czy zaostrzyć politykę pieniężną, a wiadomo, że każdy błąd będzie kosztowny. Dlatego lepiej nie podejmować pochopnych działań, dopóki nie ma przekonujących dowodów, że zaostrzenie polityki jest konieczne.
Słabością takiego podejścia jest to, że z dużym prawdopodobieństwem prowadzi ono do nadmiernego rozluźnienia polityki monetarnej, ze względu na wspomnianą wyżej różnicę w definiowaniu zmiany w polityce pieniężnej, jaka występuje między teorią a praktyką. Brak zmiany nominalnych stóp procentowych, gdy wskutek szoku podażowego rośnie inflacja, a w ślad za nią oczekiwanai inflacyjne, oznacza obniżenie realnej stopy procentowej, czyli rozluźnienie polityki pieniężnej w rozumieniu teorii ekonomii.
6. Podsumowanie
Nie ma jednego schematu reakcji polityki pieniężnej na wstrząs powodujący nagłe ograniczenie podaży. Bank centralny stoi w takim przypadku przed poważnym dylematem, gdyż z jednej strony nie powinien dopuścić do tego, żeby skutkiem szoku było długotrwałe utrzymywanie się wysokiej inflacji w gospodarce, a z drugiej strony powinien uniknąć sytuacji, w której polityka mająca przeciwdziałać inflacji przyczyni się do głębokiego załamania aktywności gospodarczej. Bank centralny musi się więc kierować bieżącą oceną, które z tych niebezpieczeństw jest w danym momencie poważniejsze. Ocena taka jest utrudniona przez problemy z ustaleniem w czasie rzeczywistym dokładnego charakteru szoku (podażowy, popytowy lub mieszany), siły jego oddziaływania i charakteru (proinflacyjny czy dezinflacyjny), a także oszacowaniem wartości parametrów takich jak, wysokość stopy realnej, czy potencjał gospodarki, które mają istotne znaczenie w modelach decyzyjnych banków centralnych.
Negatywny szok podażowy powodujący wstrząs w gospodarce stwarza olbrzymie wyzwania dla polityki pieniężnej oraz komunikacji tej polityki i wiarygodności banku centralnego, a także dla koordynacji polityki monetarnej i fiskalnej.
Jarosław Janecki
Stefan Kawalec
Ignacy Morawski
Ernest Pytlarczyk
Andrzej Rzońca
Kolejne seminaria z cyklu seminariów „Współczesna wiedza na temat polityki stabilizacyjnej: konsensus, alternatywne podejścia i białe plamy”:
16.05.2023 godz. 17:30-19:30 Kwestia roli oraz koordynacji polityki monetarnej i fiskalnej w stabilizowaniu gospodarki.
13.06.2023 godz. 17:30-19:30 Czy da się obniżać inflację nie powodując wzrostu bezrobocia?
Zapraszamy do udziału!