Agresja Rosji trwa i nie wiadomo kiedy się skończy. Ukraina musi więc zabiegać o pomoc militarną. Ale myśli już także o odbudowie, planuje ją i szuka źródeł jej finansowania. Świat zachodni uczestniczy w tych przygotowaniach, ale wskazuje na konieczność włączenia w planowanie procesu odbudowy przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i biznesu oraz na konieczność koordynowania i nadzorowania działalności pomocowej, aby wyeliminowana została możliwości korupcji. To warunek niezbędny, aby odbudowa Ukrainy się udała.
Zaledwie w kilka miesięcy od ataku Rosji na Ukrainę rozpoczęły się prace nad przygotowaniem planu odbudowy Ukrainy ze zniszczeń wojennych. W kwietniu 2022 r. londyński Centre for Economic Research przedstawił dokument zatytułowany „A Blueprint for the Reconstruction of Ukraine”, gdzie koszt odbudowy kraju został oszacowany na 200 do 500 mld euro, w zależności od czasu trwania wojny. W maju Komisja Europejska, wspólnie z Bankiem Światowym, opublikowała dokument zatytułowany „Rebuild Ukraine”. Koszt odbudowy Ukrainy został oszacowany przez te instytucje na 349 mld euro. W lipcu 2022 r. rząd ukraiński przedstawił na konferencji w Lugano 10-letni plan odbudowy kraju, składający się z 850 projektów, których koszt oszacowany został na 750 mld dolarów. Z kolei prezes Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Werner Hoyer, określił koszt odbudowy Ukrainy na 1 bln euro, z tendencją do wzrostu.
We wrześniu 2022 r. Kyiv School of Economics opublikował dane, z których wynika, że wartość zniszczonej infrastruktury, w tym budynków wyniosła 127 mld euro.1
Szacowanie kosztów odbudowy Ukrainy po wojnie oparte jest głównie o straty poniesione przez ukraińską gospodarkę i rozmiary zniszczeń infrastruktury. A należy mieć także na uwadze, że utraconych zostało 4,8 miliona miejsca pracy, a prawie 30 proc. obywateli Ukrainy opuściło swoje miejsca zamieszkania.
Niezwykle trudna jest próba oszacowania kosztów wynikających ze śmierci lub utraty zdrowia w wyniku wojny przez obywateli ukraińskich, zarówno żołnierzy, jak i ludności cywilnej. Przy zastosowaniu metody służącej szacowaniu kosztów śmierci w wyniku wypadków drogowych, stosowanej między innymi przez Krajową Radę Bezpieczeństwa Drogowego, można przyjąć, że koszt śmierci ok. 20 tysięcy obywateli ukraińskich (szacunki rządu ukraińskiego) i około 20 tysięcy osób ciężko rannych to ok. 24 mld dolarów (obliczenia własne). Utrata tak dużej liczby ludności, w większości będącej w wieku produkcyjnym, będzie miała jednak znacznie większe, choć trudne do oszacowania konsekwencje dla przyszłego rozwoju Ukrainy i jej gospodarki2.
Dotychczas przedstawione przez różne instytucje plany odbudowy Ukrainy mają szereg elementów wspólnych. Należą do nich:
- Cele odbudowy Ukrainy: transformacja gospodarki i społeczeństwa ukraińskiego. Ich realizacja ma się odbyć przez modernizację infrastruktury, instytucji ekonomicznych, politycznych i społecznych, tak aby oderwać się od modelu „sowieckiego” w kierunku integracji z Unią Europejską (tzw. Ukraina 2.0). Rozwój Ukrainy powinien być dostosowany do Europejskiego Zielonego Ładu i mieć charakter zrównoważony.
- Liderami w procesie określania kierunków zmian i priorytetów odbudowy maja być obywatele Ukrainy. Podkreślana jest potrzeba wspólnego działania przedstawicieli władz na poziomie centralnym i lokalnym i liderów sektora pozarządowego i biznesu.
- Donorzy – państwa i instytucje, muszą koordynować i nadzorować swoją działalność pomocową, aby zostały osiągnięcie cele programu, a także aby zastała wyeliminowana korupcja, która stanowi jedno z zagrożeń dla szybkiej odbudowy i modernizacji kraju.
- Proces odbudowy Ukrainy może mieć charakter długotrwały, ale nie może spowodować „ubezwłasnowolnienia” i zadłużenia gospodarki Ukrainy.
Instytucje i podmioty, które mają zaangażować się w finansowanie odbudowy Ukrainy to, oprócz państw deklarujących pomoc, Unia Europejska (głównie przez Europejski Bank Inwestycyjny), fundusze powiernicze kontrolowane przez grupę Banku Światowego, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, EBOiR oraz sektor prywatny. Finansowanie ma się odbywać poprzez pożyczki i gwarancje udzielane przez międzynarodowe instytucje finansowe, granty i fundusze Unii Europejskiej, bilateralną pomoc bezzwrotną, pomoc od regionów i miast europejskich, środki pozyskane na międzynarodowych rynkach finansowych, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, środki sektora prywatnego, a także PPP. Do innych, potencjalnych źródeł finansowania można zaliczyć środki z konfiskaty własności prywatnej osób poddanych sankcjom (ok. 9,8 mld euro w zamrożonych funduszach), a także konfiskatę zamrożonych rezerw Banku Centralnego Rosji (ok. 177,3 mld euro)3.
Oprócz środków finansowych istotna będzie pomoc techniczna i ekspercka, transfer technologii i know-how, adoptowanie wysokich standardów zarządzania eliminujących korupcję, programy edukacyjne i szkoleniowe, pomoc w budowie systemu społeczeństwa obywatelskiego.
Program odbudowy Ukrainy to nie tylko odbudowa zniszczonych domów mieszkalnych, szkół, dróg, czy elektrowni, ale także szansa przeskoczenia kilku etapów w procesie modernizacji i rozwoju. Jednocześnie dla Europy jest to szansa na przebudowę, a także na wzmocnienie koniunktury gospodarczej.
3 www.europarl.europa.eu/doceo/document/P-9-2022-003939_EN.html
Jacek Wojciechowicz
Towarzystwo Ekonomistów Polskich
Wykładowca w Collegium Civitas
email: jwojciechowicz@yahoo.com
tel.: 601 821 559
Źródła:
Skidmore,D, Wessel,D, Asdourian, F, “Financing and governing the recovery, reconstruction and modernization of Ukraine, Brookings, Listopad 2022
www.kpmg.com/ua/en/home/insights/2022/12/post-war-reconstruction-of-economy-case-studies.html
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) krzewi wiedzę ekonomiczną i wyjaśnia zjawiska gospodarcze współczesnego świata, propagując poszanowanie własności prywatnej, wolną konkurencję oraz wolność gospodarczą, jako warunki rozwoju Polski. Zrzesza praktyków biznesu i teoretyków różnych dziedzin nauk ekonomicznych.