Spotkanie obiadowe TEP z Andersem Åslundem, które odbyło się 3 marca 2022 r., poświęcone było dyskusji o obecnej sytuacji na Ukrainie, związanej z trwającą od 24 lutego inwazją wojsk rosyjskich na ten kraj. Ucieszyłem się bardzo z tego, że TEP zorganizowało to spotkanie. Wszak Anders Åslund jest jednym z najbardziej znanych specjalistów od polityki gospodarczej Rosji, Ukrainy i krajów Europy Wschodniej. Służył jako doradca ds. gospodarki, wspierając reformatorskie rządy Federacji Rosyjskiej, Ukrainy i Kirgistanu i wielu innych krajów postsowieckich. Anders Åslund był senior fellow w Atlantic Council oraz m.in. dyrektorem Stockholm Institute of East European Economics (1989-1994), profesorem Sztokholmskiej Szkoły Ekonomii (1989-1994). Obecnie jest senior fellow w Stockholm Free World Forum oraz przewodniczącym Rady Naukowej CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych. Nadal aktywnie uczestniczy w pracach Atlantic Council, gdzie obecnie jest jej ekspertem (jego ostatni wpis na blogu Atlantic Council z 6 marca 2022: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/why-vladimir-putin-is-losing-the-information-war-to-ukraine/).
Jest autorem wielu książek poświęconych tematyce transformacji w krajach Europy Centralnej i Wschodniej; opublikował m.in. How Russia Became a Market Economy (Jak Rosja stała się gospodarką rynkową, 1995), Building Capitalism: The Transformation of the Former Soviet Bloc (Budowanie kapitalizmu: transformacja byłego bloku sowieckiego, 2001), How Capitalism Was Built: The Transformation of Central and Eastern Europe, Russia, and Central Asia (Jak zbudowano kapitalizm: transformacja Europy Środkowej i Wschodniej, Rosji i Azji Środkowej, 2007), Russia’s Capitalist Revolution: Why Market Reform Succeeded and Democracy Failed (Rosyjska rewolucja kapitalistyczna: dlaczego reforma rynkowa się powiodła, a demokracja zawiodła, 2007), How Ukraine Became a Market Economy and Democracy (Jak Ukraina stała się gospodarką rynkową i demokracją, 2009), Ukraine: What Went Wrong and How to Fix It (Ukraina: co poszło źle i jak to naprawić, 2015), Russia’s Crony Capitalism: The Path from Market Economy to Kleptocracy (Rosyjski kapitalizm kolesiów: Droga od gospodarki rynkowej do kleptokracji, 2019).
Anders Åslund rozpoczął swoją wypowiedź od uwagi, że atak Rosji na Ukrainę jest częścią większego planu Putina i że Putin nie chce negocjacji. Zwrócił uwagę na wysokie morale i odwagę Ukraińców, zauważając, że w ciągu kilku dni walk w Ukrainie zginęło kilka tysięcy Rosjan, podczas gdy w Afganistanie przez 10 lat zginęło ich piętnaście tysięcy. Duże straty po stronie Rosji dotyczą nie tylko ludzi, ale też i sprzętu.
W opinii Åslunda rosyjskich żołnierzy oszukano, mówiąc im, że jadą na ćwiczenia. W planach Kremla walki na Ukrainie miały być krótkotrwałe, w ciągu paru dni miały być zdobyte Charków i Kijów, po czym cała Ukraina miała być szybko zajęta przez Rosjan. Åslund zwrócił uwagę, że tak się nie stało i – co ciekawe – w Donbasie nie została przekroczona linia frontu, co – jego zdaniem – przypomina sytuację walki pozycyjnej z pierwszej wojny światowej. I zadał ważne pytanie, mianowicie, czy w tej sytuacji Rosjanie zdecydują się na ciężkie bombardowanie Kijowa (tak jak to było z Aleppo)?
Anders Åslund wyraził też zdziwienie, że po ponad tygodniu ciężkich walk nadal w miastach działa internet, dobrze funkcjonują elektryczność, gaz i ogrzewanie. Potem przeszedł do uwag dotyczących wpływu na Rosję zachodnich sankcji . Podkreślił ich skuteczność, widoczną np. w spadku wartości aktywów rosyjskich, trudności w dokonywaniu płatności, a także w dostępie Rosjan do gotówki. .
Zwrócił też uwagę, że w wyniku działań zachodnich hakerów wiele stron internetowych w Rosji przestało działać, a centrum kontroli rosyjskiej agencji kosmicznej Roskosmos straciło kontrolę nad satelitami szpiegowskimi, co spowodowało spore problemy komunikacyjne. Podkreślił też niekompetencję rządu rosyjskiego. Jego zdaniem kolaps gospodarki Rosji jest nieunikniony. Już teraz widać bankructwo wielu rosyjskich firm (Nord Steam II jest tu dobrym przykładem).
Za bardzo pozytywne uznał szybką reakcję Unii Europejskiej (szybszą niż ze strony USA) i skuteczność wprowadzanych sankcji UE wobec Rosji. Dodał, że dobrze należy ocenić wspólną reakcję UE, że to co wydarzyło się w Ukrainie spowodowało „jej zjednoczenie i prawdziwe skoordynowanie działań”. Zdaniem Åslunda wszelkie kontakty z Rosjanami będą minimalizowane, Rosja powinna być izolowana, a Rosjanie wyrzuceni z różnych organizacji międzynarodowych. Rosja i Białoruś powinny być na czarnej liście kontaktów politycznych i gospodarczych.
Po trzydziestoparuminutowym wystąpieniu Åslunda przyszedł czas na zadanie kilku pytań. Pytano go m.in. o niebezpieczeństwo eskalacji wojny przy załamaniu gospodarki rosyjskiej i ‘przyciśnięciu Rosjan do muru’; co może się wydarzyć w dłuższej perspektywie; o sytuację korporacji amerykańskich inwestujących w Rosji i jaki wpływ wojna będzie miała na możliwość powstania recesji w USA i UE; o embargo na import nośników energii (zwłaszcza ropy i gazu); jak długo Rosja wytrzyma izolację; czy sankcje są skuteczną bronią by zatrzymać Putina; dlaczego tylko siedem banków rosyjskich wykluczono ze SWIFT, a nie wszystkie?
Odpowiadając na pytania Åslund zwrócił uwagę, że Rosja i Białoruś są wielkimi producenci nawozów sztucznych, co może mieć istotne konsekwencje w międzynarodowej skali. Wyraził pogląd, że spodziewać się możemy większej inflacji w skali światowej. Zastanawiał się nad kwestią użycia broni nuklearnej i tego czy Turcja może włączyć się do gry.
Generalnie gość spotkania obiadowego TEP jest optymistą co do makroekonomicznego rozwoju krajów i świata, że jeśli będzie spowolnienie gospodarcze, to bardzo niewielkie, że firmy zachodnie powinny sobie poradzić, co najwyżej mogą wystąpić niedobory niektórych produktów.
Åslund nie widzi problemu w ograniczeniu kupowania ropy naftowej od Rosji, natomiast bardziej złożoną jest kwestia zakupu gazu, którą uznał za bardziej polityczną. Ciekawe, że nasz gość zbagatelizował ‘nieszczelność’ restrykcji związanych ze SWIFT, uznając, że nie jest to tak bardzo ważny element restrykcji Zachodu. Odnosząc się do sytuacji gospodarczej Ukrainy, Åslund podkreślił duże znaczenie w jej odbudowaniu pomocy z USA.
Na uwagę jednego z uczestników spotkania, że w swoim wystąpieniu skupił się na Rosji i bardzo niewiele mówił o obecnej i przyszłej sytuacji na Ukrainie, oraz, że nie wspomniał o roli Chin w rozwiązaniu tego konfliktu, nasz gość odpowiedział, że po wojnie w Ukrainie konieczne będą prawdziwe reformy gospodarcze; Odnośnie Chin Åslund zauważył, że jak na razie jedynie świat zachodni zaangażował się w próby rozwiązania tego konfliktu.
W sumie spotkanie było ciekawym doświadczeniem, interesującą, zajmującą rozmową z wybitnym ekspertem.
Witold Kwaśnicki
Wrocław, 7 marca 2022