Według najnowszych danych GUS deficyt sektora finansów publicznych w 2018 roku spadł do rekordowego poziomu 0,2% PKB. Spadek deficytu wynikał przede wszystkim z bardzo dobrej koniunktury gospodarczej, która zwiększyła wpływy podatkowe oraz pozwoliła na ograniczenie szeregu wydatków. Na dobrej koniunkturze korzystała nie tylko Polska – 14 państw UE poszło jeszcze dalej, wypracowując nadwyżki w finansach publicznych.
Spadek deficytu sektora finansów publicznych z 2,6 proc. PKB w 2015 r. do 0,2 proc. PKB w 2018 roku był wypadkową trzech czynników:
• czynników niezależnych od działań rządu – przede wszystkim poprawy koniunktury, która zawsze sprzyja wzrostowi wpływów podatkowych. Wpływy podatkowe rosną w tempie co najmniej równym tempu wzrostu PKB, a wbudowane w finansach publicznych mechanizmy oraz wcześniejsze reformy ograniczyły tempo wzrost szeregu wydatków (przede wszystkim waloryzacja emerytur i rent wolniejsza od wzrostu płac, ale też reformy Hausnera ograniczające liczbę rencistów). W połączeniu z szybkim wzrostem PKB oznaczało to, że wysokość części wydatków w relacji do PKB spadła;
• działań rządu, których efekty były spotęgowane przez dobrą koniunkturę, która przyspieszyła zmiany strukturalne w polskiej gospodarce (przepływ pracowników do dużych firm); w tych warunkach rządowi łatwiej było zwiększyć ściągalność podatków, czyli osiągnąć ich wzrost szybszy od tempa wzrostu PKB. Trwałość tych zmian zweryfikuje głębsze spowolnienie gospodarcze;
• działań rządu, które były niezależne od koniunktury gospodarczej – nowych wydatków, jak program Rodzina 500+ i obniżenie wieku emerytalnego, które podniosły deficyt oraz działań ograniczających deficyt, w tym zamrożenie części wydatków (m.in. płac w budżetówce) oraz wprowadzenie nowych podatków (np. bankowego).
Łącznie pozwoliło to na ograniczenie deficytu, pomimo wprowadzenia nowych wydatków. Należy jednak pamiętać, że szereg państw wykorzystało dobrą koniunkturę do wypracowania nadwyżek w sektorze finansów publicznych, co sprawia, że ich finanse publiczne są znacznie lepiej przygotowane na spowolnienie w gospodarce światowej niż finanse publiczne w Polsce.
Zmiana deficytu sektora finansów publicznych 2015-2018
Poprawa koniunktury uwzględnia wyższe wpływy podatkowe i składkowe (PIT, CIT, ZUS, NFZ, VAT, akcyza) ze względu na PKB powyżej potencjalnego oraz spadek świadczeń dla bezrobotnych; przemiany strukturalne wiążą się ze wzrostem funduszu płac w sektorze przedsiębiorstw w relacji do PKB i w efekcie wyższymi wpływami z PIT, ZUS i NFZ; do efektów wcześniejszych reform oraz automatycznych zmian zaliczamy zamrożenie progów PIT, reformy Hausnera, spadek wartości rent i emerytur w relacji do płac, spadające wpływy z akcyzy
Źródło: szacunki własne; zaktualizowany wykres za: Laszek et al. (2019)
Deficyt sektora finansów publicznych w 2018 roku w krajach UE
Źródło: Eurostat
Kontakt do autora:
dr Aleksander Łaszek
Członek Towarzystwa Ekonomistów Polskich,
Absolwent Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
Główny ekonomista i Wiceprezes Zarządu FOR
W swoich pracach koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z długookresowym wzrostem gospodarczym i zmianami strukturalnymi.
e-mail: aleksander.laszek@for.org.pl,
tel.: +48 695 286 386
Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) krzewi wiedzę ekonomiczną i wyjaśnia zjawiska gospodarcze współczesnego świata, propagując poszanowanie własności prywatnej, wolną konkurencję oraz wolność gospodarczą, jako warunki rozwoju Polski. Zrzesza praktyków biznesu i teoretyków różnych dziedzin nauk ekonomicznych.