Po 2 miesiącach od wybuchu wojny i zapewnieniu doraźnej pomocy uchodźcom coraz ważniejsze staje się zapewnienie im pracy pozwalającej na samodzielne utrzymanie się. Błyskawiczne otwarcie rynku pracy oraz wcześniejsze powiązania z polskim rynkiem pracy pozwoliły już ponad 100 tys. uchodźcom znaleźć pracę, ale dalsze działania są potrzebne.
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego mogą podejmować pracę na podstawie specustawy, bez potrzeby specjalnego zezwolenia. Rząd poinformował, że 2 maja z tej drogi skorzystało 102 tys. osób, co stanowiło 20% uchodźców w wieku produkcyjnym, którym nadano do tamtego czasu numer PESEL. W rzeczywistości może pracować już znacznie więcej uchodźców, na podstawie tradycyjnych pozwoleń albo w szarej strefie. Dużą niepewnością obarczona jest również liczba i struktura wieku uchodźców z Ukrainy w Polsce, ponieważ jakkolwiek dynamiki przekroczeń granicy i wniosków o numer PESEL już wygasły, to szacuje się całkowitą liczbę na 1,4-1,55 mln (Duszczyk i Kaczmarczyk, 2022), czyli wyraźnie więcej niż niecałe 1,1 mln posiadających numer PESEL1. Niezależnie od rzeczywistego odsetka, liczba pracujących po 2,5 miesiąca jest wysoka, chociaż pytanie ilu z nich pracuje poniżej swoich kwalifikacji z uwagi, że aż 49,4 tys. to prace proste.2
Szybkość, z jaką uchodźcy odnajdują się na polskim rynku pracy to wypadkowa co najmniej 3 czynników:
- Dobrej sytuacji na polskim rynku pracy – obok czynników koniunkturalnych istotne znaczenie mają kwestie strukturalne – polskie społeczeństwo się starzeje, tylko w 2021 roku liczba osób w wieku produkcyjnym skurczyła się o ponad 220 tys. Według szacunków NBP w pierwszym kwartale 2022 roku niemal co druga firma poszukiwała pracowników.
- Charakterystyki uchodźców – choć dane o uchodźcach są wciąż niepełne, to wiemy, że część z nich miała wcześniejsze doświadczenia z pracy w Polsce lub ma rodzinę/znajomych z takim doświadczeniem, co ułatwia im odnalezienie się na naszym rynku pracy i łagodzi problemy mieszkaniowe. Warto pamiętać, że Ukraińcy od dawna odgrywają istotną rolę w polskiej gospodarce – według szacunków Pawła Strzeleckiego, Jakuba Growca i Roberta Wyszyńskiego (2021) w latach 2013-2018 odpowiadali za ok. jedną ósmą polskiego wzrostu gospodarczego.
- Szybkiego otwarcia rynku pracy dla uchodźców i braku przymusowej realokacji – ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy dodatkowo ułatwiła dostęp do legalnej pracy w Polsce. Uniknęliśmy tym samym błędów innych krajów z poprzednich kryzysów migracyjnych, gdzie ograniczenie dostępu do rynku pracy pociągnęło za sobą długookresowe negatywne konsekwencje – Francesca Fasani, Tommaso Frattini i Luigi Minale (2021) pokazują, że taki zakaz nawet po 8 latach obniżał prawdopodobieństwo pracy o 8.9 pkt. proc. Nie popełniliśmy też drugiego błędu – przymusowej realokacji, która w świetle dostępnych badań wymienionych powyżej autorów może obniżać wskaźnik zatrudnienia migrantów nawet o kilkanaście pkt. proc., ze szkodą zarówno dla nich samych, jak i lokalnych społeczności.
Na integracji uchodźców na rynku pracy wszyscy zyskują. Dostępne badania wskazują, że w krótkim okresie migracja jest co najmniej neutralna dla rodzimych pracowników, natomiast w długim okresie wszyscy zyskują (patrz np. Peri, 2014, Peri i Sparber, 2009). Najczęstsze obawy dotyczą sytuacji gorzej wykształconych rodzimych pracowników, potencjalnie wystawionych na konkurencję ze strony migrantów. W praktyce jednak okazuje się, że firmy, dostosowując swoje funkcjonowanie do napływu migrantów, zaczynają też bardziej cenić pracowników znających rodzimy język, którzy są potrzebni na szeregu stanowisk. Taka specjalizacja podnosząc płace równoważy negatywny wpływ na nie większej podaży pracy niewykwalifikowanych pracowników. W długim okresie napływ migrantów sprzyja szybszemu wzrostowi gospodarczemu, na czym wszyscy zyskują (Jaumotte, Koloskova i Saxena, 2016).
Dalsze działania są potrzebne. Naturalnie na rynku pracy najszybciej odnajdują się osoby z najbardziej poszukiwanymi kwalifikacjami czy po prostu bardziej przedsiębiorcze – one prawie nie potrzebują wsparcia w znalezieniu pracy. Wśród uchodźców są jednak osoby, które będą potrzebowały szerszej pomocy, czy to w postaci szkoleń językowych czy stażów. Ponieważ zdecydowana większość uchodźców to kobiety z dziećmi, kluczową kwestią będzie dostęp do opieki nad dziećmi. Dostępne dane pokazują szybką rejestrację dzieci w szkołach, ale równie istotny jest dostęp do żłobków i przedszkoli.
Źródła:
Duszczyk, M., Kaczmarczyk, P. (2022), War and migration: the recent influx from Ukraine into Poland and possible scenarios for the future, CMR Spotlight 4(39)
Fasani, Francesco, Tommaso Frattini, and Luigi Minale. „(The struggle for) refugee integration into the labour market: Evidence from Europe.” Journal of Economic Geography 22.2 (2022): 351-393.
Fasani, Francesco, Tommaso Frattini, and Luigi Minale. „Lift the Ban? Initial Employment Restrictions and Refugee Labour Market Outcomes.” Journal of the European Economic Association 19.5 (2021): 2803-2854.
Jaumotte, M. F., Koloskova, K., & Saxena, M. S. C. (2016). Impact of migration on income levels in advanced economies. International Monetary Fund
Peri, G. (2012). The effect of immigration on productivity: Evidence from US states. Review of Economics and Statistics, 94(1), 348-358.
Peri, G., & Sparber, C. (2009). Task specialization, immigration, and wages. American Economic Journal: Applied Economics, 1(3), 135-69.
Strzelecki, Paweł, Jakub Growiec, and Robert Wyszyński. „The contribution of immigration from Ukraine to economic growth in Poland.” Review of World Economics (2021): 1-35.
Niniejszy tekst jest skróconą i uaktualnioną wersją opracowania Deloitte Economic Statement, autorstwa Oliwii Komady, Rafała Trzeciakowskiego i Aleksandra Łaszka, które jest dostępne na stronie Deloitte.
2 https://www.gov.pl/web/rodzina/zatrudnienie-w-polsce-znalazlo-juz-102-tys-obywateli-ukrainy
Kontakt do autorów:
dr Aleksander Łaszek
Członek Towarzystwa Ekonomistów Polskich,
Menedżer w zespole analiz ekonomicznych Deloitte
W swoich pracach koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z długookresowym wzrostem gospodarczym i zmianami strukturalnymi.
e-mail: aleksander.laszek@tep.org.pl
tel.: +48 539 694 500
Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) krzewi wiedzę ekonomiczną i wyjaśnia zjawiska gospodarcze współczesnego świata, propagując poszanowanie własności prywatnej, wolną konkurencję oraz wolność gospodarczą, jako warunki rozwoju Polski. Zrzesza praktyków biznesu i teoretyków różnych dziedzin nauk ekonomicznych.