Założenie, że z obecnego kryzysu wywołanego przez pandemię „wyciągnie” polską gospodarkę rewolucja technologiczna, czyli wdrażanie modelu opartego na przełomie technologicznym, jest nierealne. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń trudno jest oczekiwać, że Polska będzie aktywnie realizowała taki model.
Działalności innowacyjna jest niezwykle ryzykowna, cechuje się bardzo niską odpornością na turbulencje w gospodarce, a szczególnie na niepewność, nieprzewidywalność.
Doświadczenia z okresu światowego kryzysu lat 2008-2012 wskazują, iż wśród trzech rodzajów zachowań innowacyjnych przedsiębiorstw działających w krajach Unii Europejskiej: procyklicznym, antycyklicznym i neutralnym, najczęściej realizowany był typ procykliczny, zwłaszcza w słabiej rozwiniętych krajach UE, w tym w Polsce. Przypomnijmy, że w krajach tych jeszcze przed kryzysem odsetek przedsiębiorstw przemysłowych inwestujących w innowacje był dwukrotnie mniejszy niż w krajach bardziej rozwiniętych. Natomiast w okresie kryzysu spadek aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w krajach o słabszej gospodarce był silniejszy niż w krajach wyżej rozwiniętych. Przykładowo w 2008 r. udział innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłu przetwórczego w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce wynosił 21,3 proc.1, a w 2012 r. już tylko 16,5 proc. W Danii – odpowiednio 40,8 proc. i 38 proc., we Francji – 39 proc. i 39,1 proc., w Niemczech – 65 proc. i 52,1 proc. Jednocześnie w niektórych rozwiniętych krajach UE udział ten zwiększył się. Tym samym w okresie kryzysu i po nim luka w aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw z tych dwóch grup krajów UE – bardziej i mniej rozwiniętych – zwiększyła się (a wcześniej malała). Ponadto w słabiej rozwiniętych krajach, w tym w Polsce, po szoku z lat 2008-2012, co najmniej do 2017 r. aktywność innowacyjna przedsiębiorstw była anemiczna i wolniejsza niż w rozwiniętych krajach. Tym samym w okresie turbulencji gospodarczych i po nim pogłębiała się tendencja do koncentracji geograficznej działalności innowacyjnej i luka w tej działalności między bardziej i słabiej rozwiniętymi krajami europejskimi. Z perspektywy procesu doganiania nie jest to optymistyczna wiadomość.
Z polskich, blisko dziesięcioletnich (lata 2008-2017) doświadczeń płyną dwa wnioski.
Po pierwsze, zaobserwowaliśmy wyjątkowo silną wrażliwość działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych na wszelkiego rodzaju turbulencje w gospodarce (choć w 2008-2012 Polska nie doświadczyła kryzysu gospodarczego, to przeszła kryzys innowacyjny). Jeśli w 2006 r. w Polsce 20,3 proc. przedsiębiorstw przemysłowych poniosło nakłady na innowacje (w 2008 r. -17,1 proc.,), to w 2018 r. zaledwie 15,7 proc. Dopiero w 2017 r. udział przemysłowych przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych osiągnął poziom z 2006 r.
Po drugie, proces „wychodzenia” z kryzysu innowacyjnego w Polsce trwa dłużej niż w krajach rozwiniętych i nabiera charakteru pesymizmu innowacyjnego. W 2018 r. przychody ze sprzedaży produktów innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych były dwukrotnie niższe niż w latach 2006-2008. W 2017 r. niższe niż w 2006 r. były także inne wskaźniki aktywności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw.
Dlatego trudno zakładać, że polską gospodarkę z obecnego kryzysu „wyciągnie” rewolucja technologiczna, czyli – jak proponuje Andrzej Halesiak na seminarium mBank-CASE „Czy gospodarka jest skazana na długą recesję” (https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3702343) – wdrażanie modelu opartego na przełomie technologicznym. Bardziej prawdopodobne jest powtórzenia okresu pesymizmu innowacyjnego.
Kontakt do autora:
prof. dr hab. Anna Wziątek-Kubiak
Członek Towarzystwa Ekonomistów Polskich
Profesor INE PAN
email: hkubiak@INEPAN.WAW.PL
tel. +48 604797789
Towarzystwo Ekonomistów Polskich (TEP) krzewi wiedzę ekonomiczną i wyjaśnia zjawiska gospodarcze współczesnego świata, propagując poszanowanie własności prywatnej, wolną konkurencję oraz wolność gospodarczą, jako warunki rozwoju Polski. Zrzesza praktyków biznesu i teoretyków różnych dziedzin nauk ekonomicznych.
1 Dwa lata wcześniej – 23,7%