Presja na ciągły wzrost gospodarczy, który stał się wyznacznikiem rozwoju w skali globalnej i krajowej, prowadzi – z jednej strony – do wzrostu produkcji dóbr i usług, z drugiej – do nadmiernej konsumpcji. Jednocześnie na świecie marnuje się rocznie blisko 1 mld ton żywności (ok. 17%), która pozwoliłaby na wykarmienie ok. 2 miliardów ludzi oraz narasta problem głodu, którego w 2020 r. doświadczało 811 mln ludzi. Ponadto marnotrawstwo żywności poprzez nieuzasadnioną emisję gazów cieplarnianych i szkodliwych substancji powstających podczas wytwarzania produktów żywnościowych, które finalnie nie zostaną spożyte, przyczynia się do negatywnych zmian obserwowanych w środowisku przyrodniczym i klimacie.
Problem strat i marnowania żywności nabiera szczególnego znaczenia, zarówno na poziomie makro – w sytuacji braku lub niedostatecznego dostępu do żywności znaczącej części populacji ludzkiej, jak i mezo – na poziomie poszczególnych sektorów gospodarki oraz mikro – w odniesieniu do przedsiębiorstw oraz konsumentów.
W kontekście marnotrawstwa żywności nie da się pominąć kwestii głodu. Z jednej strony mamy nadprodukcję żywności na świecie, z drugiej narasta problem głodu. W 2020 r. głodu lub niedożywienia doświadczało 811 mln ludzi, tj. 9,9% globalnej populacji (rok wcześniej 8,4%). Ponad połowa wszystkich niedożywionych ludzi (443 mln) mieszka w Azji, a ponad 1/3 (292 mln) w Afryce. Najmniej niedożywionych jest w Ameryce Środkowej i na Karaibach (66 mln) oraz w Oceanii (3 mln). W ostatnim czasie największy wzrost liczby osób niedożywionych odnotowano w Afryce. Na Czarnym Lądzie aż 21% populacji głoduje. W Europie liczba głodujących i niedożywionych nie jest rejestrowana, ale ocenia się, że ich udział nie przekracza 2,5%1. Powodem głodu i niedożywienia, a w efekcie braku bezpieczeństwa żywnościowego, są nierówności społeczne, konflikty zbrojne, ekstremalne zjawiska pogodowe, a także wywołane innymi czynnikami spowolnienia gospodarcze. Problemy pogłębiła również recesja wywołana przez pandemię COVID-19.
Tymczasem na świecie marnuje się rocznie blisko 1 mld ton żywności nadającej się do spożycia, tj. ok. 17% żywności, która w 2019 r. była dostępna dla konsumentów. Ilość ta pozwoliłaby na wykarmienie ok. 2 miliardów ludzi2. Najwięcej żywności marnuje się – głównie na etapie konsumpcji – w Ameryce Północnej i Europie, czyli w regionach rozwiniętych gospodarczo. W południowej i środkowej Azji do strat dochodzi przede wszystkim na etapie produkcji i magazynowania. Marnotrawstwo żywności staje się coraz poważniejszym problemem w Europie. Szacuje się, że w Unii Europejskiej marnuje się rocznie ok. 20% ogólnej produkcji żywności. Jest to 88 mln ton żywności, co w przeliczeniu na mieszkańca daje ok. 173 kg. Straty z tego tytułu sięgają 143 mld euro rocznie3.
Ogniwami łańcucha żywnościowego, które w największym stopniu przyczyniają się do marnotrawstwa żywności, są gospodarstwa domowe (47 mln ton) i przetwórstwo spożywcze (17 mln ton). Te dwa ogniwa łącznie są odpowiedzialne za 72% strat i marnotrawienia żywności w UE. Pozostałe 28% żywności marnuje się w gastronomii (12%), produkcji rolniczej (11%) oraz handlu hurtowym i detalicznym (5%)4.
Marnotrawstwo żywności przez producentów, dystrybutorów oraz indywidualnych konsumentów jest problemem globalnym, ponieważ poprzez nieuzasadnioną emisję gazów cieplarnianych i szkodliwych substancji powstających podczas wytwarzania produktów żywnościowych, które finalnie nie zostaną spożyte, przyczynia się do negatywnych zmian obserwowanych w środowisku przyrodniczym i klimacie. Występowanie problemu marnotrawstwa żywności obniża również ekonomiczną efektywność podmiotów gospodarczych w rolnictwie i przemyśle spożywczym, a także zmniejsza faktyczne dochody gospodarstw domowych. Również utylizacja niewykorzystanych produktów to zbędne koszty dla tych podmiotów oraz zanieczyszczenie środowiska.
Wszystko to powoduje, że konieczne są inicjatywy i działania mające na celu ograniczanie strat i marnowania żywności przede wszystkim przez zapobieganie im, jako jeden z podstawowych sposobów zapewnienia trwałego bezpieczeństwa żywnościowego. O nich napiszemy w kolejnym tekście TEP o Gospodarce.
1 The State of Food Security and Nutrition in the World, FAO, Rome 2021, https://docs.wfp.org/api/documents/WFP-0000130141/download/?_ga=2.20393016.1286243361.1655486827-978785764.1655486827
2 United Nations Environment Programme 2021, UNEP Food Waste Index Report 2021. Nairobi, https://www. unep.org/resources/report/unep-food-waste-index-report-2021
3 Estimates of European Food Waste Levels, FUSIONS, Stockholm, 31 March 2016.
4 Ibid.
dr hab. Iwona Szczepaniak, prof. IERiGŻ-PIB
Członek TEP
e-mail: Iwona.Szczepaniak@ierigz.waw.pl